Szlachta była niechętna do wszelkich zmian i reform. Dlatego po pierwszej wolnej elekcji ustaliła na mianie Artykułów Henrykowskich, że szlachta zachowa wszystkie dotychczasowe przywileje i bez zgody szlachty władca nic nie mógł zrobić.
Po 1505 roku szlachta stała się tak naprawdę głównym gospodarzem w kraju i pełniła poprzez swoich przedstawicieli najwyższą władzę ustawodawcza. Dodatkowo w Radomiu w 1505 roku szlachta przeprowadziła także ważną reformę sądownictwa, gwarantując sobie prawo wyboru sędziów. Takie przejęcie władzy ustawodawczej i wykonawczej przez reprezentantów tylko jednego stanu, doprowadziło w sposób naturalny do dalszych kroków na drodze wzmacniania tej pozycji. W 1518 roku szlachta wymogła bowiem na Zygmuncie Starym zrzeczenia się prawa sądzenia sporów między panami, świeckimi i duchownymi oraz ich poddanymi. Od tego momentu spory między szlachta a chłopami miała sądzić sama szlachta. W 1520 roku wydano tzw. statut toruńsko-bydgosko, który wprowadzał minimum obowiązującej pańszczyzny – 1 dzień w tygodniu. Chłopi z folwarków szlacheckich uciekali dotąd bardzo często do dóbr królewskich, w których obowiązywały mniejsze obciążenia. Statuty toruńsko-bydgoskie likwidowały jednak te możliwości. Wymiar pańszczyzny szlachta sukcesywnie podwyższała.