Generalnie są to zwierzęta poruszające się na czterech kończynach. Ich ogólny plan budowy ulega zmianom w zależności od grupy i tak" traszki oraz salamandry posiadają ogon, którego to z kolej nie posiadają takie płazy jak żaby czy ropuchy. Znane są również płazy zupełnie pozbawione odnóży, nie występujące w naszej faunie.Są to zwierzęta zmiennocieplne pozbawione zdolności do termoregulacji. To, jaka jest temperatura ich ciała zależy od warunków środowiskowych, dlatego też przedstawicieli tej gromady nie znajdziemy ani na biegunie, ani bardzo wysoko w górach. Ich naturalnym środowiskiem życia jest woda oraz ląd blisko niej położony.
W trakcie ewolucji wykształciły wiele cech pozwalających im na prowadzenie wodno - lądowego trybu życia. Wyście na ląd wiązało się ze zmianą parametrów środowiska (powietrze stawia mniejszy opór niż woda), stąd też zanik opływowych kształtów ciała u zwierząt typowo lądowych. Jednak czynnikiem silniej działającym jest przyciąganie ziemskie, stąd konieczność “zainwestowania” w budowę odpowiednio mocnych kończy, które mogłyby udźwignąć ciężar ciała ponad ziemią.
Inne są także warunki oddechowe. Lepsza dostępność do tlenu wymusiła zmiany w budowie narządu oddechowego, którym u płazów są już płuca.
Zmianie uległa także wilgotność środowiska. Zwierzętom żyjącym na lądzie grozi duża utrata wody, dlatego też musiały one wykształcić odpowiednio szczelne pokrycie ciała. Płazia skóra może być gładka (często) bądź też chropowata (nieliczne przypadki). W dotyku sprawia wrażenie wilgotnej i dość elastycznej, związane jest to z obecnością wielu gruczołów śluzowych. Porowatość to jednak za mało, aby uchronić się przed wyschnięciem, przez co płazy nie mogły zupełnie opuścić środowiska wodnego. Skóra u płazów bierze również udział w tzw. oddychaniu skórnym. Dzięki jej małej grubości dochodzi do wymiany gazowej na jej powierzchni.
W jej strukturze znajdują się komórki zawierające pigment nadający płazom odpowiednie ubarwienie, które to jest niezwykle zmienne w przeciągu życia zwierzęcia. Można to zaobserwować chociażby na przykładzie traszek, które w okresie godowym odznaczają się bardzo intensywną kolorystyką. Ogólnie barwy jakie występują w tej grupie zwierząt możemy podzielić na dwie grupy: barw maskujących (kryptycznych) oraz odstraszających (aposemantycznych). Te pierwsze pozwalają niejako “zlać” się z podłożem, te drugie są sygnałem dla innych zwierząt o np. trujących właściwościach osobnika.
Do najlepiej rozwiniętych narządów zmysłu u płazów należy m. in. zmysł słuchu. Wiąże się to również ze zdolności do wydawania określonych dźwięków określanych mianem “żabich rechotów”.
W tej grupie występuje rozwój złożony tzn. w cyklu życiowym pojawia się stadium larwalne, które żyje w wodzie i oddycha za pomocą skrzeli. Osobniki dorosłe przebywają przeważnie na lądzie i do pobierania tlenu atmosferycznego używają przede wszystkim płuc, ale i powierzchni skóry.
Budowa zewnętrzna
Ogólny plan budowy dla uproszczenia przedstawiono na przykładzie gatunku żaby wodnej bądź trawnej. Żaba wodna żyje przeważnie nad zbiornikami wodnymi otoczonymi łąkami. Ma zielonkawe ubarwienie “poprzecinane” ciemniejszymi plamami z jaśniejszą stroną brzuszną.
Ogólnie u żab można wyróżnić część głowową oraz tułowiową z dwoma parami kończyn. Na głowie znajduje się para oczu osłoniętych dwoma powiekami ( górną i dolną), otwory słuchowe znajdujące się pod błoną bębenkową oraz nozdrza.
Tylne odnóża żab są o wiele dłuższe i mocniej umięśnione niż przednie a ich palce połączone są błoną pławną. Pozwala to żabom na w miarę sprawną poruszanie się po lądzie (skokami) i w wodzie ( pływanie tzw. “żabką”).
Szkielet
W jego skład wchodzi czaszka i kręgosłup stanowiące szkielet osiowy, poza tym dwie obręcze barkowa i miednicowa łączące się ze szkieletem odpowiednio kończyn przednich i tylnych.
Pomiędzy czaszką a kręgosłupem znajduję się kręg zaopatrzony w tzw. kłykcie potyliczne, dzięki czemu całe połączenie jest unieruchomione. Jeśli chodzi o odcinki kręgosłupa to wyróżnia się tu odcinek: szyjny, tułowiowy, krzyżowe a także mocno zredukowany ogonowy. Łuki kręgowe zrosły się w tej gromadzie tworząc dla rdzenia kręgowego kanał.
W skład obręczy barkowej wchodzą kości, które stanowią bazę dla kończyn a wraz z szkieletem mostka otaczają i osłaniają struktury wewnątrz ciała żaby. Obręcz miednicowa zbudowana jest również z kilku elementów i stanowi miejsce połączenia tułowia z kończynami tylnimi. Wszystkie kości aparatu lokomocyjnego połączone są ze sobą dzięki stawom, których ruchomość umożliwia wykonywanie swobodnych ruchów w określonych płaszczyznach.
Kończyny przednie składają się z kości ramienia, dwóch kości przedramienia ( zrośniętych ze sobą) oraz licznych kostek budujących nadgarstek, śródręcze oraz palce. Jeśli chodzi o kończyny tylnie to te zbudowane są z kości udowej, dwóch kości podudzia (również zrośniętych ze sobą) i wielu małych kostek nastopka, śródstopia oraz palców.
Dorosłe osobniki jak to już było wcześniej wspomniane oddychają dzięki ruchom wentylacyjnym płuc przy pewnym udziale oddychania skórnego. Worki płucne stykają się ze środowiskiem zewnętrznym dzięki tchawicy łączącej je z jamą gębową. Płazy nie posiadają klatki piersiowej, dlatego też musiały w inny sposób poradzić sobie z pobieraniem powietrza i wentylacją płuc. Dużą rolę odgrywa tu dno jamy gębowej oraz zdolność do zamykania otworów nosowych. Żaba w trakcie wdechu wciąga powietrze przez otwory nosowe do wnętrza jamy gębowej przy równoczesnym opuszczeniu dna jamy gębowej. Następnie nozdrza ulegają zamknięciu a powietrze zostaje wtłoczone przez teraz otwarty otwór wlotowy do tchawicy dzięki “podniesieniu się” dna jamy gębowej. Jednak ten sposób zdobywania tlenu jest mało wydajny, stąd tez musiał on zostać uzupełniony od tzw. oddychanie skórne.
Serce tu jest trójdzielne zbudowane z 2 przedsionków oraz komory. Pojawiają się też w tej gromadzie dwa obiegi krwi. Obieg płucny: krew wypływająca z prawej strony komory przedostaje się tętnicami do płuc, skąd spływa żyłami do lewego przedsionka i dalej. Obieg duży: z lewej strony komory wyrzucana jest do tętnic na obszarze ciała. Gdy krew dotrze do narządów ulega odtlenieniu i powraca żyłami do prawego przedsionka. Do tego przedsionka wpływa również tętnicami utleniona krew z tzw. obiegu skórnego, stąd krew w prawym przedsionku i prawej części komory jest mieszana i w zależności od siły oddychania skórnego mocniej lub słabiej, ale zawsze częściowo natleniona. Wyższy stopień specjalizacji w porównaniu z rybim sercem wynika przede wszystkim z centralnej funkcji serca. Spływa do niego krew z dwóch głównych obiegów oraz obiegu skórnego, która później wyrzucana jest na obieg.
Układ nerwowy. W obrębie mózgu widać silniejsze niż u ryb rozwinięcie struktury przodomózgowia. Wyostrzeniu uległy te narządy zmysłów, które są bardziej przydatne na lądzie. Oczy chronione są prze wysychaniem przez dwie powieki, zaś soczewka ma zdolność do akomodacji (dostosowanie ostrości widzenia do położenia obserwowanego obiektu). Mimo to płazy nie należą do najlepiej widzących zwierząt. Jeśli chodzi o narząd słuchu to dzięki niemu rejestrowane są zmiany natężenia ciśnienia powietrza, które odbijają się na strukturze błony bębenkowej. Narząd węchu lokalizowany jest na obszarze jamy gębowej w stronę gardzieli.
Sposób rozmnażania się oraz rozwój. Płazy należą do zwierząt rozdzielnopłciowych, płcie można rozróżnić pod względem ubarwienia oraz posiadania narządów głosowych ( tylko u samców). Zapłodnienie jest zewnętrzne i dochodzi do niego w środowisku wodnym. Samica może złożyć około 2 do 3 tys. jaj (otoczone “galaretką” zwane są skrzekiem), które następnie samiec polewa nasieniem. Z zapłodnionych jaj po pewnym czasie wylęgają się larwy, które to pozostają w wodzie. Przyszłe żaby na tym stadium życia są bardzo dobrze przystosowane do warunków panujących w wodzie. Zaopatrzone są one w takie struktury jak ogon (narząd ruchu) a także w postrzępione skrzela pozwalające im pobierać rozpuszczony w wodzie tlen. W trakcie rozwoju w obrębie larwy zachodzi przebudowy wielu struktur wewnętrznych. Na kolejnych etapach pojawiają się nogi a znikają skrzela oraz ogon. Kiedy osiągną już postać dorosłą opuszczają one wodę by przenieść się na ląd, jednak nie opuszczają do końca środowiska wodnego. Zazwyczaj żyją w jego pobliżu, przenosząc się do niego okresowo na czas kopulacji.
Gdy temperatura spada poniżej pewnej wartości nasze krajowe płazy zapadają w stan odrętwienia. Trwają tak one skupione w grupach w różnych norach, mułach bądź na dnie zbiorników z wodą. Do życia budzą się wczesną wiosną.
Przegląd grup płazów.
Ogólnie płazy dzielimy na 1) bezogonowe; 2) ogoniaste; oraz 3) beznogie;
Ad. 1) Płazy bezogonowe
Zaliczamy tu żaby, ropuch oraz kumaki.
Na terenie Polski znajdują się takie gatunki żab jak:
Żaba trawna (Rana temporaria) - typowo lądowy gatunek zaliczany do grupy żab brunatnych; długością dorasta do rozmiaru mniej więcej 10 cm;
Żaba śmieszka ( Rana ridibunda) - jest przedstawicielką żab wodnych, osiąga ona długość blisko 11 do 14 cm i jest uznawana za jedną z największych żab w kraju. Ma ona oliwkowozielone ubarwienie, na którym znajdują się spore, ciemnobrązowe obszary. Jej zakres występowania to Europa, Azja Zachodnia oraz Afryka.
Poza tym spotykamy wiele innych żab np. moczarową czy jeziorową;
Osobny rodzaj stanowią rzekotkowate, których mamy u siebie jednego przedstawiciela: rzekotkę drzewną (Hyla arborea). Zwierzątko to wiedzie życie na drzewach. Można spotkać ją w okolicach porośniętych zbiorników wodnych na obszarze kraju. Swoją świetną przyczepność zawdzięcza przylgą, które wykształciły się na jej palcach.
Kumaki występujące na terenie Polski:
Są to płazy należące do rodziny ropuszek. Zamieszkują one zwykle niewielkie zbiorniki z wodą słodką na obszarze Europy oraz Azji. Zwierzęta nie pozornych rozmiarów, ale za to charakterystycznie ubarwione zwłaszcza po spodniej stronie ciała. Brzuch kumaka nizinnego jest jaskrawo -pomarańczowy, zaś górskiego intensywnie żółty. Po grzbietowej stronie ciała kolorystyka jest zdecydowanie bardziej stonowana i pozwala zlać się tym zwierzętom z otoczeniem. Podczas godów wydają one bardzo charakterystyczne dźwięki.
Krajowe ropuch:
Zaliczamy tu m.in. ropuchę szarą, zieloną czy paskówkę. Ta ostatnia o łacińskiej nazwie Bufo calamita osiąga długość mniej więcej 8cm. Posiada charakterystyczny żółtawy pas biegnący wzdłuż ciała. Jak inne ropuch nie skacze, lecz chodzi. Jej zasięg obejmuje Europę zachodnią oraz środkową.
Generalnie ropuch prowadzą lądowy tryb życia pojawiając się raczej nocą niż za dnia. Ich pokarm stanowią mięczaki, owady oraz larwy tych dwóch grup zwierząt. Jak wszystkie płazy rozmnażają się w wodzie.
Ad. 2) Płazy ogoniaste
Ich ciało jest silnie wydłużone zaopatrzone w dobrze rozwinięty ogon oraz kończyny. Podobnie jak płazy bezogoniaste spędzają one swoje życie po trosze na lądzie, po trosze w wodzie. W kraju przedstawicielami tej grupy są:
Traszki - zwierzęta ziemno - wodne. Ich ciało jest smukłe z bocznie spłaszczonym ogonem. Grzbiet mają ciemny, zaś brzuch jaskrawy. Podczas dnia chowają się w mulistych sadzawkach, zaroślach czy też norach. Zakres występowania: Europa i Azja.
Salamandry - jedynym krajowym przedstawicielem tej grupy jest Salamandra plamista. Zamieszkuje ona wilgotne, chłodne tereny. Zakres występowania: Afryka północno - zachodnia, Europa oraz Azja Zachodnia.
Wszystkie gatunki płazów występujące w naszym kraju objęte są ochroną bądź to całkowitą bądź częściową!