-
odział socjopolityczny – układ pozwalający na przeniesienie określonego rzeczywistego katalogu interesów i wartości charakteryzujących segmenty społeczeństwa w sferze polityki, zwłaszcza partyjnej. To stabilny sojusz czy też organizacyjny układ między grupą społeczną, mającą określoną tożsamość, a reprezentującą ją na arenie politycznej partią.
W świetle tej definicji dochodzi się do wniosku, że podziały takie nie istnieją w krajach Europy Środkowo – Wschodniej,
Dwa czynniki są odpowiedzialne za ten stan rzeczy:
homogeniuzujący eksperyment reżimów komunistycznych, czego efektem było powstanie monocentrycznego i „nierynkowego” społeczeństwa, w którym podziały socjopolityczne były stopniowo likwidowane w imie ideologii
upłynął zbyt krótki czas by proces pluralizacji rynku politycznego i ekonomicznego nabrał własnej dynamiki
GENEZA:
nie wystąpiło zjawisko „odmrożenia” podziałów socjopolitycznych „zamrożonych” w wyniku procesu komunizacji społeczeństwa
okres międzywojenny – w Polsce i na Węgrzech istniały podobne podziały socjopolityczne:
konflikt miasto – wieś
centrum – peryferie (etniczny)
pracodawcy – pracobiorcy
państwo – kościół
w Polsce szczególnie silne okazały się konflikty :państwo – kościół oraz kwestie etniczne, na Węgrzech konflikt miasto – wieś miał silny podtekst nacjonalistyczny
w Czechosłowacji : konflikt państwo = kościół nie znalazł odzwierciedlenia w programach partii; konflikt pracodawcy – pracobiorcy oraz centrum – peryferie osiągnęły znaczny poziom doniosłości
okres po 1989 r. – niektóre z podziałów socjopolitycznych odżyły w nowych warunkach:
Polska – konflikt państwo – kościół (np. określenie roli religii w życiu publicznym, kwestia aborcji, problem wyznaczania pozycji Kościoła w nowym porządku konstytucyjnym); konflikt miasto – wieś (choć nieco osłabł w wyniku fragmentaryzacji rodziny partii agrarnych)
Węgry – konflikt miasto – wieś (instytucjonalnym wyrazem stała się przede wszystkim Niezależna Partia Drobnych Właścicieli FKgP); konflikt centrum – peryferie ( za sprawą Węgierskiego Forum demokratycznego MDF)
Czechosłowacja – konflikt centrum – peryferie (fakt powstania odrębnych partii na Słowacji i w Czachach, na Słowacji pojawiły się ostre konflikty o charakterze etnicznym i religijnym
Pierwsze wybory we wszystkich krajach przybrały forme plebiscytu, ujawniając brak poparcia społecznego dla poprzedniego reżimu, podziały socjopolityczne zeszły na plan dalszy
W drugich wyborach społeczeństwo optowało raczej za trybem i tempem reform niż za partiami odpowiadającymi podziałom
CHARAKTER:
aksjologiczny typ podziału socjopolitycznego – wg. G. Schopflina reżimy komunistyczne przyczyniły się do zachowania wielu tradycyjnych wartości oraz przekonań, które teraz ujawniły się w powstałej próżni normatywnej. Wartości albo nie poddają się „obróbce” w procesie negocjacji, albo też stronom konfliktu bardzo trudno przychodzi uzgodnienie wspólnego stanowiska, co musi wiązać się z pójściem na określone ustępstwa
istota demokratycznego zachowania politycznego opiera się na ideach kompromisu, przetargów i negocjacji, wątpliwości co do typu aksjologicznego dotyczą typu konfliktu podlegającego negocjacjom:
doświadczenia Europy Zachodniej wskazują, że wartości odegrały znaczącą rolę w społeczeństwie, wywierając wpływ na kreowanie określonych podziałów socjopolitycznych, pojawiające się na ich tle konflikty są jednak rozstrzygane w ramach demokratycznych instytucji, i to bez wywołania zagrożenia dla legitymizacji systemu politycznego. Postawa wykluczenia wartości i interesów potencjalnych oponentów, a nie ich negocjowania, staje się realnym zagrożeniem dla procesu demokratyzacji
nie można wykluczyć, że konflikty o charakterze materialnym sprawia olbrzymie problemy jeżeli chodzi o ich rozwiązanie przy użyciu mechanizmów negocjacyjnych. Należy jednak pamiętać, iż to nie pewna kategoria interesów jako taka nabiera właściwości „nienegocjowalności”, lecz raczej konkretna sytuacja staje się odpowiedzialna za wykluczenie mechanizmów negocjacyjnych lub ich skomplikowanie
w krajach tego regionu został zapoczątkowany w 1989r. proces zmian systemowych, w pierwszy okresie dominują konflikty aksjologiczne, co wiąże się z ujawnieniem na poziomie makrospołecznym tzw. fundamentalistycznego typu reakcji politycznej, tego typu konflikty przybierają z reguły formę układu dualistycznego, a towarzyszy mu znaczny poziom polaryzacji opinii publicznej sprzyja postrzeganiu drugiej strony jako wroga, którego należy wyeliminować z całym dobrodziejstwem inwentarza.
W miarę procesu konsolidacji demokratycznej ten typ reakcji zastępuje tzw. pragmatyczna reakcja polityczna np. na kryzys ekonomiczny. W większości krajów (poza Czechami)obserwujemy nie tyle proces zamiany jednego typu reakcji na druga ile proces ich kumulowania i wzajemnego wzmacniania.
-
Reżim polityczny (z francuskiego regime – władza), ogół metod i środków formalnych (wynikających z przepisów prawa) i nieformalnych (tradycja, kultura), jakimi posługuje się aparat władzy państwowej w stosunkach ze społeczeństwem, forma sprawowania rządów. W każdym państwie istnieje określony reżim polityczny – reguły rządzenia państwem, społeczeństwem.
Wyróżnia się reżim polityczny demokratyczny, np. parlamentarno-gabinetowe, prezydencki i semiprezydencki, niedemokratyczny, np. totalitarny (totalitaryzm), autorytarny (autorytaryzm), wojskowy – wojsko ingeruje w życie polityczne i ekonomiczne kraju i policyjny – życie obywateli jest drobiazgowo reglamentowane, a rola policji w państwie jest większa niż wymagają tego interesy społeczeństwa.