Przeczytaj poniższy tekst i odpowiedz pisemnie na nastepujące pytania:
-
Jakie wspólne elementy łączą obie wyżej wymienione wypowiedzi?
-
Jaką zasadę J. Locke uważa za najistotniejszą dla społeczeństwa?
-
Scharakteryzuj stosunek J. Locke’a do państwa i jego obywateli.
-
Wymień główne cechy liberalizmu gospodarczego przedstawionego przez A. Smitha.
-
Określ, jaki był stosunek A. Smitha do systemu merkantylistycznego.
tekst w ktorym nalezy znalezc odpowiedzi na pytania:
Liberalizm
John Locke (1632-1704)
Filozof angielski, czołowy przedstawiciel empiryzmu
genetycznego. Uznaje się go za pioniera liberalizmu. Locke uwaŜał,
Ŝe wiedza pochodzi wyłącznie z doświadczenia. Nie ma bowiem
niczego wrodzonego, umysł zaś jest niezapisaną tablicą {tabula
rasa) i zostaje zapisany dopiero przez doświadczenie. Punktem
wyjścia dla nowoczesnego liberalizmu stała się jego Epistola de
tolerantia (Listy o tolerancji) z 1689 r.
John Locke, Traktat o rządzie politycznym
Przyczyną, dla której ludzie wchodzą w związek państwowy, jest
zachowanie własności, celem zaś - gwoli którego obiera się i przyobleka w władzę
prawodawczą pewne osoby - posiadanie pewnych praw i przepisów, które chronią własność
społeczną, jako teŜ określają i miarkują sferę panowania kaŜdego z członków państwa.
Trudno bowiem przypisać społeczeństwu pragnienie, aby władza prawodawcza miała moc
niweczenia tego, co kaŜdy zamierza ubezpieczyć, w którym to właśnie celu wstępuje
w związek społeczny. Dlatego to naród poddał się prawodawcom, których sam stworzył;
skoro jednak prawodawcy usiłują zagarnąć i zniszczyć własność ludu lub sprowadzić go do
stanu niewoli pod jarzmo rządów samowolnych, stają przez to na stopie wojennej z ludem,
który od tej chwili zwolniony jest i wyjęty spod wszelkiej uległości wobec nich i ma prawo
uciec się do tego wspólnego środka, jaki Stwórca przeznaczył dla wszystkich ludzi,
stawiających opór sile i gwałtowi. Ile razy więc władza prawodawcza pogwałci tę
podstawową zasadę społeczeństwa i pod wpływem ambicji, bojaźni, głupoty, zboczenia lub
sprzedajności popróbuje zapewnić sobie lub innym absolutną władzę nad Ŝyciem, wolnością
i mieniem ludu - wówczas nadweręŜy swą wziętość i zaufanie, jakim ją darzono i straci
całkowicie władzę, jaką lud złoŜył w jej ręce w celach wręcz przeciwnych, aniŜeli te, które
sobie postawiła. Władza ta przeniesiona zostaje w ręce ludu, który odzyskuje swą pierwotną
wolność i moŜe ustanowić nową władzę prawodawczą, jaką uzna za stosowną gwoli
zabezpieczenia swego bytu. (…)
Niewątpliwie wyłoni się tu pytanie, tak pospolite: KtóŜ ma sądzić, czy panujący lub ciało
prawodawcze przekraczają granice swej władzy? Wszak ludzie złej woli i buntowniczego
umysłu mogą wkraść się w zaufanie ludu i wpoić weń przeświadczenie, Ŝe ci, którzy nim
rządzą, dopuszczają się bezprawia, lubo w rzeczywistości czynią oni dobry uŜytek ze swej
prerogatywy. Odpowiem na to, Ŝe wydanie sądu w tej mierze jest rzeczą ludu. Bo któŜ w
istocie zdolny jest łacniej osądzić, czy spełnia się naleŜycie poruczenie, jak ten, kto je
wydał. (…)
Jeśli zasada ta jest najbardziej rozsądną i słuszną w poszczególnych przypadkach,
zachodzących pomiędzy osobami prywatnymi, dlaczegóŜ nie byłoby wolno posługiwać się nią
w stosunku do rzeczy tak waŜnej, jak szczęście miliona ludzi, skoro chodzi o zapobieŜenie
najbardziej niebezpiecznym i przeraŜającym nieszczęściom, których tym bardziej naleŜy się
obawiać, Ŝe nie sposób im zaradzić, skoro raz nastąpią?
Cyt. za: Rewolucja angielska i jej następstwa. Teksty źródłowe do nauki historii w szkole średniej, w świetle
źródeł przedstawił J. Feldman, z. 37, Kraków 1924.
źródło: