okupacja sowiecka ziem polskich 1939–41, polityczno-policyjny system sprawowania władzy na terytorium Polski zajętym IX 1939 przez ZSRR w wyniku agresji i po podziale państwa polskiego dokonanym przez III Rzeszę oraz ZSRR (układ o przyjaźni i granicy zawarty 28 IX 1939, korygujący ustalenia paktu Ribbentrop–Mołotow z 23 VIII 1939).
Władze ZSRR, łamiąc prawo międzynar., traktowały okupowane tereny (ponad 201 tys. km2, czyli ok. 51,6% obszaru II RP i ponad 13 mln ludności) jako trwałą zdobycz wojenną. Polskie lokalne władze adm. zostały rozwiązane; władze sowieckie 22 X zorganizowały ściśle kontrolowane przez organy bezpieczeństwa wybory do zgromadzeń lud. Białorusi Zachodniej i Ukrainy Zachodniej; 1–2 XI Rada Najwyższa ZSRR formalnie wcieliła okupowany obszar Polski do ZSRR: do Ukr. SRR — 90 tys. km2 i ok. 7,5 mln osób, do Białorus. SRR — 105 tys. km2 i prawie 5 mln osób, ponadto Litwa otrzymała prawie 7 tys. km2 i ok. 0,5 mln osób (Wilno i okolice); 29 XI obywatelom pol. przymusowo nadano obywatelstwo sowieckie; II–V 1940 odbył się spis ludności i wyd. dowodów osobistych (tzw. paszportyzacja).
Władze okupacyjne dążyły do pozbawienia ludności woli oporu i zaprowadzenia nowego ładu społ.; dysponując rozbudowanym aparatem policyjnym (NKWD), stosowały terror wobec wszystkich narodów (Polaków, Żydów, Białorusinów, Ukraińców i Litwinów) i warstw społecznych. Do VI 1940 represjom w większym stopniu poddawano Polaków; zamordowano m.in. jeńców z obozów w Kozielsku, Ostaszkowie i Starobielsku (Katyń), skazano na łagry: działaczy polit., oficerów WP, funkcjonariuszy policji, urzędników, właścicieli znaczniejszego majątku, leśników, osadników wojsk., intelektualistów, uciekinierów wojennych, osoby oskarżone o uchylanie się od płacenia podatków lub oddawania kontyngentów; rodziny aresztowanych i inne osoby były deportowane w głąb ZSRR (podczas 4 wielkich akcji — II, IV, VI 1940 i VI 1941 wywieziono ponad 350 tys. Polaków). Rozwiązano wszystkie partie polit. i organizacje społ.; działalność prowadziła wyłącznie partia komunist. — WKP(b) i organizacje jej podporządkowane. Władze okupacyjne przejęły własność państwa pol., prywatną własność w przemyśle, handlu i rolnictwie; przeprowadziły parcelację własności ziemskiej (od 1940 kolektywizację gospodarstw chłopskich); XII 1939 dokonały wymiany waluty. Wszystkimi środkami zwalczały Kościoły i związki wyznaniowe. W szkołach, na uczelniach, w instytucjach kult. i prasie prowadzono indoktrynację ideologiczną. Współpracę z władzami okupacyjnymi podjęli działacze komunist. i część inteligencji.
Po wybuchu wojny niem.-sowieckiej VI 1941 zamordowano wielu więźniów zarówno w więzieniach, jak podczas ewakuacji na Wschód; obszar dotychczasowej okupacji sowieckiej przeszedł pod okupację niemiecką.