W powieści Sienkiewicz ukazał wiele postaci historycznych, m.in. króla Jana Kazimierza, księcia Jeremiego Wiśniowieckiego, Bohdana Chmielnickiego, chana Islama Gireja, wojewodę bracławskiego Adama Kisiela, wojewodę kijowskiego Janusza Tyszkiewicza, Tuhaj-beja i wielu innych.
Są też postacie, których pierwowzór istniał w rzeczywistości, lecz ich powieściowe losy są fikcyjne. Do takich należą: Jan Skrzetuski, Michał Wołodyjowski, Jurko Bohun, Horpyna.
Dwaj główni bohaterowie historyczni wyraźnie przewyższają innych. Zostali przedstawieni jako postacie kontrastowe. Historia wojny, to historia ich zmagań. Są to Jeremi Wiśniowiecki i Bohdan Chmielnicki. Ich powieściowe kreacje odbiegają dość mocno od ocen historyków, toteż Sienkiewicz był mocno narażony na krytykę za niedochowanie wierności źródłom. Był to jednak celowy zabieg autora podporządkowany wymowie ideowej powieści: idealizacja Polaków, demonizacja Kozaków. Zostały mu poddane prawie wszystkie postacie.
Jeremi Wiśniowiecki - książę (kniaź), magnat z ruskiego rodu książąt zbaraskich. Syn księcia Michała Wiśniowieckiego. Z historii jest znany jako okrutnik, twardą ręką karzący krnąbrnych poddanych, słynne były też jego zatargi z innymi możnowładcami. Sienkiewicz dokonał idealizacji księcia. Przedstawił go jako bohatera narodowego, zbawcę ojczyzny. Taki obraz księcia jest wierny duchowi epoki, w której żył, tak przedstawiali go siedemnastowieczni pamiętnikarze, takim znał go ogół ówczesnej szlachty. Książę już za życia stał się postacią niemal legendarną.
Sienkiewicz pisze o nim tak: „książę był wzrostu prawie małego i dość szczupły. Młody był jeszcze, liczył dopiero trzydziesty szósty rok życia, ale na twarzy jego znać było trudy wojenne”. Jego twarz zdradzała, że jest człowiekiem nadzwyczajnym: „oczy miał duże, spokojne, prawie słodkie, jednakże gromy zdawały się być w nich uśpione”. Nikt nie mógł znieść tego spojrzenia, nawet najwytrawniejsi dworacy musieli się zmieszać, gdy książę na nich spojrzał. Po matce Włoszce odziedziczył jasną cerę i kruczoczarne włosy. Nosił się po polsku i niezbyt dbał o ubiór. Jedynie od święta zakładał kosztowne stroje, kapiące od złota i drogich kamieni.
W swoim księstwie panował niepodzielnie. Według Sienkiewicza był dobrym łaskawym panem. Zagospodarowywał ukraińskie pustki, osadzając na nich rolników, obdarzając ich licznymi przywilejami. Dbał o rozwój gospodarczy swoich ziem. Był sprawiedliwy. Pod jego opieką nikomu nie mogła stać się krzywda. Swoich poddanych bronił przed rozbójnikami i wrogami zewnętrznymi.
Ta idealizacja postaci księcia była podporządkowana zrealizowaniu idei utworu. Książę został ukazany jako wzorowy obywatel, nade wszystko kochający swoją ojczyznę, potrafiący dla jej dobra poświęcić własne ambicje. Został ukazany jako bohater narodowy, genialny wódz, który nie poniósł żadnej porażki.
Bohdan Chmielnicki - ukraiński drobny szlachcic herbu Abdank, pisarz wojska zaporoskiego, hetman kozacki, przywódca powstania na Ukrainie. W przeciwieństwie do księcia poddany demonizacji. Sienkiewicz ukazał go w zdecydowanie złym świetle.
„Był to mąż w sile wieku, średniego wzrostu, szerokich ramion, prawie olbrzymiej budowy ciała i uderzających rysów. Głowę miał ogromną, cerę zwiędłą, bardzo ogorzałą, oczy czarne i nieco skośne jak u Tatara”. Jego twarz znamionowała siłę i odwagę. „Było w niej coś pociągającego i odpychającego zarazem - powaga hetmańska ożeniona z tatarską chytrością, dobrotliwość i dzikość”.
Chmielnicki nie waha się posłużyć zdradą dla osiągnięcia celu. Podstępem wykrada listy Barabaszowi, nie waha się ich upowszechnić. By załatwić prywatną sprawę, pcha do wojny olbrzymie narody. Nie liczy się z nikim. Mówi o krzywdach, jakie cierpią Kozacy, ale przede wszystkim zamierza zemścić się na Czaplińskim. Jest pamiętliwy, długo chowa urazy. Aby osiągnąć cel, nie waha sprzymierzyć się z Tatarami, wrogami ojczyzny. Co więcej, pozwala strasznym sprzymierzeńcom wybierać jasyr z członków własnego narodu - Rusinów. Podczas gdy mężczyźni walczą w jego wojsku, ich kobiety i dzieci trafiają do tatarskiej niewoli.
Osiągane niespodziewanie sukcesy i uzyskana niezmierna władza wkrótce przerastają Chmielnickiego. Z jednej strony rozporządza olbrzymią potęgą, z drugiej jest zależny od Tuhaj-beja, później od chana. Jego władza też jest czasem iluzoryczna. Musi uciekać się do podstępu, by ratować Skrzetuskiego, gdy pijani mołojcy chcą z nim „pohulaty”. Jego pułkownicy niejednokrotnie grożą mu oddaniem w ręce księcia. Kozacki hetman zaczyna pić. Pod wpływem alkoholu nie panuje nad sobą. Pije, by zapomnieć o trapiących go wątpliwościach.
Chmielnicki ma i zalety. Jest wytrawnym politykiem. W razie potrzeby potrafi z ryczącego lwa przemienić się w układnego i przymilnego lisa. Tym sposobem osiąga sukcesy. Stać go też na wielkoduszność. Kilkakrotnie pomaga Skrzetuskiemu. Jednak jasne strony jego charakteru nikną wobec wad i ogromu nieszczęść, jakie wywołał.
Gryzelda Wiśniowiecka - żona księcia Jeremiego, kobieta o wielkiej duszy, niemal dorównująca mężowi energią i nieugiętością charakteru, szlachetna, łaskawa, przychylna rycerzom, opiekująca się ich rodzinami.
Czapliński - podstarości czehryński, zaufany sługa chorążego Koniecpolskiego, „człek czterdziestoletni, niski, z twarzą zapalczywą”. Znany jako zawadiaka, warchoł, pieniacz i prześladowca. Szlachta się go obawia ze względu na szerokie powiązania. Występuje jako krzywdziciel Chmielnickiego. Ordynarny i gburowaty zostaje przez Skrzetuskiego wyrzucony z karczmy Dopuła.
Pułkownik Barabasz - stary pułkownik czerkaski, Kozak w służbie Rzeczpospolitej, swego czasu sławny rycerz i wódz, w powieści już stary i zgrzybiały, ukrywał u siebie przywileje królewskie dla Kozaków, wykradzione przez Chmielnickiego, zginął w walce po zdradzie Krzeczowskiego.
Ksiądz Muchowiecki - kapelan księcia Jeremiego, bardzo świątobliwy kapłan, hamujący okrucieństwo wodza. Podczas oblężenia Zbaraża obchodzi mury z procesją, wygłasza wzruszającą mowę na pogrzebie Podbipięty.
Stefan Czarniecki - pułkownik husarski. Dumny, niezłomny rycerz, przekonany o zwycięstwie Polaków. Nawet w niewoli potrafił zachować dumę i godność. Po powrocie nadal walczył, zasłynął z okrucieństwa.
Adam Kisiel - wojewoda bracławski, senator, wyznania prawosławnego. Zwolennik pokojowego rozwiązania konfliktu, ideowy przeciwnik księcia Wiśniowieckiego, przez wielu uznawany za zdrajcę. Gorący patriota, chciał uniknąć wojny domowej. Postać tragiczna, jego poczynania wywołały niechęć, a nawet nienawiść niektórych, upokorzony potem przez Chmielnickiego. Wraz z jego orszakiem Skrzetuski przybywa do Perejasławia.
Islam Girej - chan tatarski, sojusznik Chmielnickiego. Tłusty o rzadkiej brodzie. Mówi, że wolałby walczyć w sojuszu z Jeremim. Straszny w gniewie, niejednokrotnie grozi kozackiemu hetmanowi.
Tuhaj-bej - Tatar, murza perekopski, dowódca czambułów wspierających Chmielnickiego „zakamieniały wróg Lachów, a wierny Kozaków sojusznik, dziki i mężny…”, najwaleczniejszy z murzów tatarskich. Zraniony przez Skrzetuskiego pod Zbarażem, ginie pod Beresteczkiem.
Burłaj - sławny pułkownik hadziacki, oszukany przez Rzędziana ułatwia dostanie się do Czortowego Jaru. Ginie pod Zbarażem, dowodząc atakiem na tyły obozu polskiego. Zabija go Zagłoba.
Horpyna Dońcówna - uważana za czarownicę, dziewczyna olbrzymiego wzrostu obdarzona umiejętnością przepowiadania przyszłości, chętnie ubiera się po męsku, bezwstydna. Więzi Helenę w Czortowym Jarze. Zabita święconą kulą przez Rzędziana.
Doniec - pułkownik kozacki, brat Horpyny, przyjaciel Bohuna. Zginął nabity na pal.
Postacie fikcyjne
Jan Skrzetuski - szlachcic herbu Jastrzębiec, oficer, namiestnik a potem porucznik w chorągwi husarskiej księcia Jeremiego Wiśniowieckiego.
„Był to młody jeszcze bardzo człowiek, suchy, czarniawy, wielce przystojny, ze szczupłą twarzą i wydatnym orlim nosem. W oczach jego malowała się okrutna fantazja i zadzierżystość, ale w obliczu miał wyraz uczciwy. Wąs dość obfity i niegolona widocznie od dawna broda dodawały mu nad wiek powagi” - w ten sposób Sienkiewicz już w pierwszym rozdziale przedstawia swojego bohatera. Jest on w powieści przede wszystkim bohaterem fikcyjnego wątku miłosnego , ale i w historycznym odgrywa niemałą rolę. Skrzetuski jest przede wszystkim żołnierzem. Charakteryzuje się siłą, odwagą, opanowaniem. Jest mistrzem w używaniu wszelkiego oręża, na szable równy niemal Wołodyjowskiemu. Cechuje go patriotyzm. Dla ojczyzny gotów jest poświęcić życie, majątek i szczęście osobiste. Wypomina mu to Zagłoba.
Cechą wyróżniającą go spośród szlachty jest niezwykła prawość. „Ma duszę Rzymianina” - mawiają o nim. W jego hierarchii wartości na pierwszym miejscu jest ojczyzna, honor rycerski, wierność panu. Swojego księcia darzy uwielbieniem, niemal miłością. Jest przez niego ceniony. Posłuje do chana i na Sicz. Takich misji nie powierza się przypadkowym ludziom. Skrzetuski nie zawiódł pokładanego w nim zaufania, nawet w niewoli kozackiej zachował godną postawę, mimo zagrożenia życia nie godził się na hańbienie imienia księcia.
Jako bohater wątku miłosnego jest raczej bierny. Pokochał Helenę od pierwszego spotkania. Wielkodusznie pozwolił Kurcewiczom pozostać w Rozłogach. Bardzo kochał i szanował Helenę. „Panią mi będziesz, nie żoną” - powiedział jej kiedyś. Zadbał, jak mu się wydawało, o bezpieczeństwo ukochanej. Rozpaczał na pogorzelisku. Na poszukiwanie kniaziówny ruszył jednak dopiero po ustaniu działań wojennych. Inaczej nie pozwalał mu postąpić honor, nie mógł opuścić chorągwi w przeddzień bitwy.
Sienkiewicz przedstawił Skrzetuskiego jako wzór niezłomnego rycerza, dla którego służba ojczyźnie zawsze będzie na pierwszym miejscu.
Michał Wołodyjowski - szlachcic, młody oficer dragonów księcia Jeremiego. Mimo młodego wieku jest doświadczonym żołnierzem, zagończykiem, mistrzem szabli. Cechuje go niski wzrost, komiczne poruszanie wąsikami i wielka kochliwość. W początkach powieści zakochany w Anusi Borzobohatej, zwraca potem uczucia ku księżniczce Barbarze, krewnej księcia Wiśniowieckiego, i cierpi, gdy dowiaduje się o jej planowanych zaręczynach.
Mimo tej pozornej płochości „mały rycerz” jest doskonałym oficerem, zdecydowanym, stanowczym, zdyscyplinowanym, odważnym. Jest świetnym dowódcą, jego żołnierze należą do najlepszych w chorągwiach książęcych. Wołodyjowski jest oddanym przyjacielem Skrzetuskiego. Wyrusza na poszukiwanie Heleny, aby umożliwić jej ucieczkę, gotów jest nawet zginąć.
Longinus Podbipięta - litewski szlachcic herbu Zerwikaptur. Jak wskazuje jego imię (po łacinie długi), odznacza się wysokim wzrostem, „głową prawie powały dosięgał”. Mimo iż niezwykle chudy, był bardzo silny, nie znalazł pod tym względem równych ani w wojsku książęcym, ani wśród Kozaków. Jego chuda twarz „ozdobiona dwiema zwiśniętymi ku dołowi brwiami i parą tak samo zwisłych konopnego koloru wąsów, ale tak poczciwa, tak szczera jak u dziecka”. Ta szczerość i prostolinijność to cechy Podbipięty. Przy całej swojej sile jest prosty, niemal naiwny. Ślubuje dochowanie czystości, do czasu, kiedy dorówna w sławie swemu wielkiemu przodkowi Stowejce. Jest bardzo odważny na polu walki i niezwykle nieśmiały w stosunku do kobiet. Szczery w przyjaźni, dla przyjaciół gotów jest na największe poświęcenie. Bardzo religijny, ginie z modlitwą na ustach. Jego śmierć przypomina męczeństwo świętego.
Jan Onufry Zagłoba - szlachcic herbu Wczele, „który miał bielmo na oku, a na czole dziurę wielkości talara, przez którą świeciła naga kość”. Poznajemy go jako pijanicę, który gotów jest przystać do każdego, kto będzie za niego płacił. Lubi przy tym koloryzować. Poznajemy kilka wersji wyjaśnienia pochodzenia blizny w czole. Zagłoba jednak zna miarę. Pije z Kozakami za ich pieniądze, lecz nie posuwa się do rozboju. Kiedy Bohun napada Rozłogi, otyły szlachcic, choć z wielkim strachem, krępuje watażkę i ucieka z Heleną. Wykazuje się zaradnością i sprytem. Na każdą trudną sytuację ma jakieś „fortele”, dzięki którym wychodzi cało. Lubi dobrze zjeść i wypić, jeśli tego nie ma, wciąż narzeka, ale nie opuszcza przyjaciół. Dba o własną skórę, lecz w potrzebie sprawnie włada szablą. Mimo swoich oczywistych wad: warcholstwa, gadulstwa, skłonności do mocnych trunków, nadmiernego koloryzowania Zagłoba budzi sympatię i uśmiech czytelnika.
Jurko Bohun to postać, której udział w powstaniu Chmielnickiego był faktem. Pułkownik Bohun rzeczywiście wyprowadził Kozaków z okrążenia podczas bitwy pod Beresteczkiem, wcześniej był oficerem w Czehrynie.
Jest kozackim podpułkownikiem, osobą niezwykle poważaną. Rzetelnie zasłużył sobie na sławę. Głośne były jego wyprawy na czajkach przeciw Turkom. Nie boi się ryzyka ani śmierci. Jego odważne wyczyny są wśród Kozaków niemal legendą. On sam pokochał Helenę. Nie wyobrażał sobie bez niej życia. Był wobec niej niezwykle uległy, bardzo ją szanował. Nie chciał jej skrzywdzić, nie potrafił też pogodzić się z tym, że kniaziówna wybrała innego. Nie wiedział, że jego dzikość i okrucieństwo staną się przeszkodą, aby Helena go pokochała. Zabił kiedyś przy dziewczynie człowieka, od tej pory bardzo się go bała.
Bohun tak bardzo kocha Helenę, że dla niej gotów jest walczyć przeciw Kozakom. Odrzucony, szuka zemsty. Podejmuje uporczywie działania zmierzające do zdobycia wzajemności dziewczyny. Po jej ucieczce z Zagłobą odnajduje ją w zdobytym Barze i ratuje przed hańbą i śmiercią. Ukrywa w bezpiecznym jarze pod opieką Horpyny i widząc niechęć kniaziówny, wyjeżdża.
Bohun zawsze walczy o wolność. Nie wchodzi jak Chmielnicki w układy, pozostaje wierny swoim zasadom. Umiera w odbudowanych Rozłogach.
Helena Kurcewiczówna to córka kniazia Wasyla Kurcewicza, niegdyś wiernego sługi księcia. Po śmierci ojca wychowywana przez stryjnę i jej synów jest przez nich traktowana jak zawada w przejęciu majątku. Pokochała Skrzetuskiego od pierwszego spotkania. Jest dziewczyną niezwykle piękną, ma wspaniałe długie włosy, zaplatane w warkocze. Musiała je ściąć, kiedy uciekała z Zagłobą przez step. Mimo upokorzeń, jakich nie szczędziła jej kniahini, Helena zachowała dumę rodową. Jest wierna w uczuciach, silna, zdecydowana. Woli śmierć niż hańbę. Nic dziwnego, że miała tylu wielbicieli.
Kniahini Kurcewiczowa - żona Konstantyna, stryjna Heleny, wątpliwego pochodzenia. „Kobieta surowa, popędliwa a energiczna”. Organizuje zajazdy na sąsiadów. Bardzo przywiązana do synów. Ginie zamordowana podczas napadu Bohuna.
Bracia Kurcewiczowie - półdzicy, wychowywani na modłę kozacką, choć pochodzący ze znamienitego rodu. Wspólnie z Bohunem organizowali liczne wyprawy dla łupu. Najstarszy, Wasyl, schwytany przez Turków stracił oczy, jest obłąkany, wygląda nadejścia apostołów; Symeon i Mikołaj zabici przez Bohuna; Jur i Andrzej przynieśli wiadomość o rzekomej śmierci Heleny.
Anusia Borzobohata - panna respektowa księżnej Gryzeldy, „najpiękniejsza panna z całego fraucymeru, bałamutka wielka, za którą przepadali wszyscy w Łubniach, a ona za nikim”. Niska, czarnooka, rozkochiwała w sobie wszystkich oficerów, m.in. pojedynkowali się o nią Skrzetuski i Wołodyjowski. Pod pozorami trzpiotki kryje się panna o dobrym, czułym sercu.
Rzędzian - szesnastoletni szlachcic chodaczkowy z Podlasia, pacholik (służący) Skrzetuskiego. Jest wiernym i lojalnym sługą, nawet powiernikiem swego pana, co nie przeszkadza mu wyłudzać od niego różne dary. Chciwość jest bowiem jedną z głównych cech jego charakteru. Zwykle zaznacza, że chce wspomóc rodziców procesujących się z sąsiadami o gruszę na miedzy. Rzędzian to godny następca Zagłoby, który mówi o nim: „myślałem, że razem ze mną i fortele moje pójdą do trumny, ale widzę, że to frant jeszcze większy”. Pacholik jest niezwykle przebiegły, wspaniale udaje innych, przekonuje Bohuna, że jest jego przyjacielem, opiekuje się nim w czasie choroby. Dzięki temu dowiaduje się o miejscu ukrycia Heleny. Miał też wady, był mściwy i zawzięty. Jego działania mają decydujący wpływ na rozwój wątku miłosnego w powieści.
Charłamp - litewski szlachcic służący w chorągwi petyhorców. Wysoki, postawny, z ogromnym nosem i długimi wąsami. Zapalczywy, łatwo się unosi. Zakochany w Anusi Borzobohatej wyzywa na pojedynek Wołodyjowskiego, którego uważa za rywala. Jest świadkiem pojedynku małego rycerza z Bohunem.