W Wielkim Poście jest czas na chwilę refleksji nad sensem życia, a także jego trwaniu po śmierci, które jest baśniową metaforąwiekuistego szczęścia.
Zaświaty symbolizują ciągłość życia po śmierci ciała, bo dusza jest nieśmiertelna (dualizm od czasów Platona zrobił niebywałą karierę zwłaszczaw religii chrześcijańskiej). Sąwięc miejscem, gdzie przebywają dusze śmiertelników, gdzieśw bliżej nieokreślonym miejscuw Kosmosie, który rozciągał się na Dalekiej Północy (kraina Hyperborei,Wyspy Błogosławionych lub Pola Elizejskie) bądź na Księżycu. Bramy Zaświatów znajdowały się na Zachodzie,w miejscu, gdzie chowa się Słońcei skąd udaje sięw nocnąwędrówkę po świecie podziemnym.
Od Vwieku p.n.e. Grecy, podwpływem kultów wschodnich, zaczynają rozróżniać miejsca, do których trafiają zmarli po śmierci. Tartari Awerno stają się podziemnym królestwem Hadesai Persefony, natomiastWyspy Błogosławionych – pośrednim miejscem niebiańskim, gdzie pod postaciami cieni przebywają ludzie czekający na reinkarnację. Hekate Trivia, strażniczka rozstajnych dróg, ustalaw jakim kierunku miała udać się każda dusza po śmierci: drogawiodącaw prawo prowadziła do nieśmiertelności i przemienieniaw byt niebiański, droga na lewo – do reinkarnacji ziemskiej, natomiast droga środkowa zapewniała najważniejszym bogom niebiańskim przebywanie na Ziemi.
Wizje Zaświatów wywodzące się z mitologicznych opowieści Greków i Rzymian na stałe zadomowiły sięw kulturze zachodniej. Dziś jako archetypy funkcjonująw naszej jaźni jako niezmienne czynnikiwyobrażeńi symbolicznych odniesień, aich źródło odnajdziemyw pieśniach starego aojdy Homera,w "Iliadzie"i “Odysei” oraz “Eneidzie”. Joseph Heintz Młodszy namaluje obraz “Plutonwjeżdża do Tartaru”. Hades, któregoimię znaczy “Nieśmiertelny” to PanŚwiata Podziemnego u Greków, bo Rzymianie nazwą go Plutonem “Bogaczem”, albowiem stanie się patronem bogactw kryjących sięwewnętrzu Ziemi. BoginiWenus rozkaże Kupidynowi ugodzić boga Królestwa Zmarłych strzałami miłości. Białe konie symbolizują tu śmiercionośną moc Plutona.
Do mitologicznych symboli odwoła się takżeinny malarz, Joachim Patinir, tworząc arcydzieło “Pejzaż z łodzią Charona na lagunie Styksu”. Charon przewodzi dusze zmarłych pod bramy Hadesu, oczywiście, odpowiednio opłacony. Styks, jedna z czterech rzek podziemnych, przepływa przez najbardziej ponurąi najniższą częśćświata zmarłych czyli Tartar.Wody Lety przynoszą zapomnienie o tymwszystkim, cowydarzyło się na ziemi,i zapewniająwieczną młodość. Rzeka bierze swój początekw skałach Raju, stąd jej cudotwórcza moc. Brama Królestwa Zmarłych to najczarniejsze miejsce. Pisarz grecki, Pauzaniasz umiejscowił ją na krańcach południowego Peloponezu,w zatocewidocznej po dzisiejszy dzień z przylądka Tenaro. Pies Cerber strzeżewiernie tego tajemniczego miejsca.
O tym to świecie pięknie pisze Jan Parandowskiw swej “Mitologii”. Oto zawielu rzekami i zawielu górami znajduje sięwejście do podziemnego Królestwa Piekieł.W przedsionku Piekieł tłoczą się dziwne postacie: Smutek, Troski, Choroby, Starość, Trwoga, Nędza,Wojna, Sny oraz Marzenia.
Porfiriuszw podniosłym hymnie opowie: “Tutaj radośćwieczysta, tu jużwśród świętych dajmonów
Zzujesz z swej duszywięzy bolesnych żywotów…” Takie to miejsce spotkaniawielkich ludzi marzyło się Sokratesowi, marzyło Platon, opiewałw poematach ("Eneida”)Wergiliusz, a Dante odnajdzie tu ustronne miejsce spokojui ciszy,w którym przebywają poeci i myśliciele starożytni.
John Huizingw “Jesieni średniowiecza” napisze, że nigdy żadna epoka niewpajała raz po raz z taką siłą myśli o śmierci jak czynił towiek XV. Owo łacińskiewyrażenie: memento mori – pamiętaj o śmierci!w zasadzie najlepiej oddawało ducha epoki.Wprawdzie średniowiecze jużw ten czas gasło, a na horyzoncie pojawiać się zaczęły zwiastuny humanistycznej koncepcjiwizji życia, jednak oszalaływ swej ponurej dramaturgii dance macabre nadal trwałi przerażał biednych ponuraków tragizmem śmierci i czekających tuż za nią mąk piekielnych, jakich mogła dostarczyć tylko chorawyobraźnia człowieka o zaburzonej osobowości i psychicznej deformacji.
Kaci ŚwiętejInkwizycji dostarczali naocznych dowodów zaczątków cierpień tu na ziemi, mających,wedleich sądów, kontynuacjęw Piekle. Sami z bagażem kompleksów sadystyczno-seksualnych, schizofrenicznymiwyobrażeniami o potędze Szatana, urojonymi lękami i przesądamiwytwarzali iście orgiastyczne sytuacje, podczas których skazańcy mówili o swych fantasmagoriach, dopóki śmierć nie przesłoniłaimwzroku. Łamani na kole, zwyrwanymi językami iwypalonymi oczyma, opowiadali to, co chcieli usłyszeć oprawcyw kościelnych togach przeżywający psychiczny, a możei cielesny orgazm.W końcu spaleni na stosie mogli doznać spokoju. Ale czy na pewno?
Dante Alighieri, prekursorwłoskiego odrodzenia, obywatel miasta handlowego Florencji, pisze „Boską komedię” zawierającą kwintesencję średniowiecznej myśli kulturalnej, filozoficzneji religijnej. Poeta zmierzył się z tematemw sposóbimponującywcielając toposwędrówkiw swój utwór.
Należywspomnieć,iżw czasach Dantego komedią zwano utwór niekoniecznie sceniczny, który zaczynał się akcentem smutnym, ale kończył radośnie, pisany niskim stylem. Bohaterem „Komedii” jest sam jej twórca „zagubionyw życiawędrówce”.W odnalezieniu tożsamości ma pomóc Dantemuwędrówka przez Zaświaty. Odwiedzawięc nasz bohater po kolei Piekło, Czyściec,w końcu Raj usytuowany hierarchicznie sferach niebieskich. Po krainie Piekłai Czyśćca oprowadza go sam mistrz pióra, patronwszystkich natchnionych poetów,Wergiliusz, natomiast po Raju przewodniczką jest jegowyidealizowana miłość z lat młodzieńczych, Beatrycze.
Wizja Piekła jestwprost przerażająca niczym opisy z „Apokalipsy” świętego Jana. Oto smoki, bestiei potwory męczą biedne ludzkie dusze przeklęte nawieki istnienia. Sam opis mąk piekielnych zgodny jest z duchem średniowiecznych obyczajów, które na co dzień towarzyszyły normalnemu rytmowi życia. Pisze poeta:W życiawędrówce, na połowie czasu, straciwszy z oczu szlak nieomylnej drogi,w głębi ciemnego znalazłem się lasu. Ciemny las symbolizuje grzech, niecnywystępek. Pantera, która „pożerawzrokiem” to alegoria rozwiązłości.Wściekły z głodu lew to alegoria pychy, a chudai suchaWilczyca symbolizuje chciwość. Tewszystkie ludzkie namiętności i żądze tłumione gdzieśw środku człowieka tej epoki znajdowały upustw komicznych bądź dramatycznych sytuacjach. To dlategow Piekle spotykamywszystkich tych, którzy dali poprowadzić się swemu ciału, swoim zdolnościom, dali się omamićwolnością.Wbrew naucei zakazom Kościoła!. Kościoła czytającego Biblię dosłownie.
Umberto Eco jest zachwycony Rajem Dantegoi powtarza za De Sanctisem (autorem „Historii literaturywłoskiej”),iż Raj mówi o rzeczach niewysłowionych, o królestwie ducha. Dante przywołał obraz ziemskiego Raju, dostępnego naszym zmysłomiwyobraźni (W kilkawieków później równie pięknie opisze Raj Milton, angielski poeta). Pisze Eco: Dantejski Raj jest apoteoząwirtualności, tego, co niematerialne, czystego software’u, pozbawionego ciężaru hardware̕ u, którego odpadki trafiają do Czyśćca.W Raju dostępne są nam trzy kręgi kolorui powrót Beatrycze przemienionejw światło.
Do okropnych scen z opisu Dantego nawiązujeilustracja Sandro Botticelliego, przedstawiająca Trzecie Królestwo jako miejscewiecznego potępienia,w którym przebywają zatwardziali grzesznicy. Na samym dnie piekielnej otchłani przebywa Szatani Lucyfer o trzech głowach, częstowidocznyw chwili pożerania potępionych. Ten sam temat drąży obraz słynnego renesansowego malarza Beato Angelico pt. „Kary piekielne”.Ikonografia chrześcijańskiego piekła rygorystycznie przestrzegała skodyfikowanego podziałuświata podziemnego na dziewięć kręgów koncentrycznych (kręgi te stanowią przeciwwagę dla dziewięciu chórów anielskichw Raju),w których potępieni odbywają karę,współmierną do rodzaju grzechów popełnionych na ziemi. Otowążi ropucha gryzą klatki piersiowei genitalia nieczystych, a Szatan pożeraich ciała,w ten sposób przywracając stanintegralnościwszystkich stworzonych bytów.W innym kręgu ci, którzy za życia nie znali umiarkowania, są zmuszeni obyć się bez jedzeniai picia. Nasycaniewyobraźni makabrycznymi scenamiwyraźnie ma podtekst seksualny na tle tłumionych popędów i nabytych kompleksów w wyniku niezrealizowania marzeń tlących się umyśle ludzi, którym na co dzień zakazywanowszystkiego, co mogłoby dać przyjemnośći radość.
W Przedsionku Piekła,w miejscu między Piekłem a Rajem przebywają,według Dantego, dusze sprawiedliwych, którzy nie zostali ochrzczeni, także cieniewybitnych osób z czasów starożytnych. Tematykę tę odnajdziemy na dwóch słynnych obrazach: Federico Zuccari „DanteiWergiliusz spotykająw przedsionku piekła dusze sprawiedliwych”i Domenico Beccafumi „Zstąpienie Chrystusa do piekieł”. Ostatni obraz przedstawia Chrystusa owiniętegow całun oraz Adamai biblijnych patriarchów, którzy jako pierwsi mają być dopuszczeni do Królestwa Niebieskiego.
W średniowieczu uważano, żeWergiliusz zapowiedział narodziny Chrystusa.Wędrowiec przemierza z nim nieznane dotąd ludziom Zaświaty, poddawany jest przy tym próbie człowieczeństwa.W przeciwieństwie do powstałychwcześniej opisów mąk piekielnych, Dante nie tworzy kataloguwystępków, ale potężnąwizję przypadków ludzkich zakorzenionychw miciei historii.W Czyśćcu spotyka dusze cierpiące, ale ożywione radością oczekiwanego zbawienia. Tu poeta rozstaje się zWergiliuszem, rolę przewodnika przejmuje Beatrycze.Wraz z nią powracają dawne uroczewspomnienia. Poeta zanurza sięw Lecie,w rzece zapomnienia grzechów popełnionych. Pojawia mu się na jawiew całej swej krasie przepiękna kochanka bezwelonu.Wspólnie z ukochaną przepowiadają nadejście Bożego Mściciela, następniewznoszą się ku Górze Czyśćcowej, a po przebyciu ściany ognia –wstępują do Raju.W Niebie Dziewiątym przebywają Anioły,i tam Beatrycze przekazujewędrowca Świętemu Bernardowi z Chevaux, który kieruje uczucia poetyw stronę Matki Bożej, najbardziej godnej uwielbienia kobiety.
Oryginalność „Komedii” Dantego polega naintegralnym spojrzeniu poezji, mistyki, fantazji i realistycznej obserwacji. Niezwykłość techniki poetyckiejwyraża sięw powiązaniu alegorii z barwnym obrazem przypadłości ludzkich. Dotyczy to zwłaszcza Piekła,w którym fantastykaintegralnie łączy się z plastyką opisów katuszy potępieńców. „Boska komedia” jest dziełem modelowanym świadomie na proroctwo.
Zwizją Czyśćca Dantego komponuje się obraz Domenico di Michalino „Góra Czyśćcowa”i braci Limbourg „Aniołowie unoszą duszę z czyśćca”. Na pierwszym z tych obrazów Archanioł Michał unosi płonący miecz broniąc bram Raju. Na samymwierzchołku Góry Czyśćcowej znajduje się Raj Ziemski,w którym mieszkają Adami Ewa. Siedem dni czyśćca odpowiada siedmiu grzechom głównym, jakimi są: pycha, zazdrość, gniew, lenistwo, chciwość, nieumiarkowaniew jedzeniui piciu oraz nieczystość. Tu dusze grzeszników zachowująwygląd ziemski, chociaż cierpią straszliwe męki. Na drugim obrazie możemy oglądać grzeszników obmywających sięw lodowatychwodach lubw strumieniach ognia –w zależności od tego, czym splamili swoje ciało za życia.Wędrówka do Raju – to lot prze sfery niebieskie lubwspinanie się pod stromą górę. Zwierzęta takie jak pantera,wilczyca czywąż są alegoriami pokus ziemskich.
Podobne motywy, alew innej podanej formie odnajdujemyw eposie siedemnastowiecznego, metafizycznego angielskiego poety Johna Miltona „Raj utracony”. Poemat ten nawiązuje do biblijnego motywuwypędzenia ziemi Edenu pierwszych jej mieszkańców. Zbuntowani Aniołowie, Szatani jego zastępy ukazują narodziny zła: z najgłębszych czeluści powstają strąceni z niebios buntownicy, aby sposobić się do odwetu. Szatan przekracza bramy Piekiełi zakrada się do Raju, przybrawszy postać Anioła.Wodzi na pokuszenie Ewę, dążącą do zemsty na Najwyższym za doznane „krzywdy”. Mimo przestróg Archanioła Gabriela ludzie na ziemi popełniają grzech pierworodny. Szatan triumfuje! Bóg śle Archanioła Michała, abywygnał ludzi z Raju, ale przed tym przedstawia Adamowi przyszłe losyświata.Wygnańcy, mimo popełnionego grzechu nieposłuszeństwa, są pełni radości, gdyż naruszona zostałaichwewnętrzna harmonia między uczuciem a rozumem, góręwzięły niekontrolowane namiętności. Odchodzą z Raju świadomi tego, że ponoszą słuszną karę za grzech, ale mająwolnośćw wyborze nowej siedzibyi nadziei na przyszłość.
Bóg Miltonowski jest nietypowy; nie taki, jakiego znamy z Biblii. Oto stwórcaiwładcaświata, Pan Zastępów, kochającyi mądry Ojciec, a także myślącai czującaIstota. Gdy Adam prosi ostworzenie Ewy, aby móc dzielić się z kimś urokami Rajui nie czuć się samotny, Bóg przemówi całkiem „po ludzku”:
„Cóżwięc pomyślisz o Mniei Mym stanie?
Jak ci się zdaje, czy jesteś szczęśliwy,
Czy też nie jestem, Ja, który przezwieczność
Całą samotny jestem?”
Szatan Miltona to racjonalista kierujący się twardą logiką, natomiast Bóg kieruje się znanymi tylko dla niego powodami, które pozostaną ukryte aż do czasu Sądu Ostatecznego. Pierwsi ludzie ufali Bogui przestrzegali zakazu spożywania owoców z DrzewaWiadomości Dobregoi Złego do czasu, gdy Szatan nie zapytał o przyczynę tego zakazui następnie skusił Ewę możliwością posiadania takiejwładzy, jaką ma on sam,i Bóg. Gorące pragnieniewyniesienia się ponadwłasne miejsce stało się przyczyną, a zarazem skutkiem utraty miejscawiecznej szczęśliwości. Milton jasno ukazuje, że na świecie panuje hierarchiawśród stworzeniai należy go przestrzegać: Bóg, Aniołowie, ludzie, zwierzętai roślinność. Hierarchia ta zakłada opiekęistotwyższych nad niższymi. Grzech pierworodny zburzył ustaloną na początkuświata hierarchięi ściągnął na ziemię katharsisw postaci śmierci.
Opowieść Miltona to fabuła, której akcja rozgrywa się na dwóch płaszczyznach: cudownej, mającej miejscew przyszłości i psychologicznej, dotyczącej każdego człowieka. Siły Dobrai Zła przeszły downętrza człowieka, aby niezauważone skuteczniejwywierać na niegowpływ. Szatan zapowiada zmianę miejscawalki o duszę ludzką:
„Umysł jest dla siebie
Siedzibą może samw sobie przemienić
Piekłow Niebiosa, a Niebiosaw Piekło.
Mniejsza, gdzie będę, skoro będę sobą …”
Archanioł Michał odprowadzi Adamai Ewę do bram Edenui powie do pierwszego człowieka:
„Raj ten poznasz, gdy Raj będziew tobie,
Podobny, jednak owiele szczęśliwy.”
Wydarzenia z początkuświata: kuszeniei utrata Raju,według Miltona, powyjściu z Edenu, przeniosły się downętrza człowieka.
Tow duszy ludzkiej jest człowieczy Raji człowiecze Piekło, aw umyśle ma siedzibę kierujący się rozumem Szatan.
Wydarzenia, które stały się udziałem pierwszych ludziwciąż rozgrywają się na nowow duszy człowiekawspółczesnego.
Każdy z nas musiw sobie odnaleźć ów mityczny Raj, a zarazem Niebo, niszcząc po drodze zalążki Piekła, bo jak powie Różewicz: „nigdy nie zmartwychwstaniemy naprawdę”. Sami skazujemy siebie na zabawieniew postaci szczęśliwego życia, albo posłuszni niskiemuinstynktowi – nieszczęśliwemu.
W XIXwiekuw Padwiew katedrze powstaje fresk namalowany na ścianach baptysterium zatytułowany „Raj”. Artysta Giusto de Menabuoi przedstawia na nim Raj czyli Królestwo Niebieskie, które jest duchową przestrzeniąwraz Bogiem-Ojcem, Chrystusem,i Najświętszą Maryją Panną, prorokami, patriarchami i aniołami.Według Ojców Kościoła, dusze błogosławionych, z których każda jest strzeżona przez anioła-strażnika, po odbyciuwędrówki po sferach niebieskich trafiają do Raju, znajdującego się pod Epicentrum.W średniowieczu upodobano sobie symboliczną numerologię Królestwa Niebieskiego, ukazywaną poprzez motyw numerologii harmonijnych stosunków muzycznychi chromatycznych (kolory tęczy) oraz alegoryczne obrazy biblijne, takie jak świątynia, miasto czyli tzw. Jeruzalem Niebieskie lub miejsce kontemplacji Boga. Natomiastw dobie renesansu Raj przedstawionow sposób realistyczny jako kwitnący ogród, gdzie można kultywowaćw formie duchowej ziemskie przyjemności: śpiew, muzykę, taniec, konwersację.
Jednym z klasycznych mistrzów tego typu malarstwa jest Maestro Dell Aito Reno. Jego „Raj utracony” to sielankowe życie polegające na zbieraniu owoców; Drzewo Życiai Poznania obdarzają swymi owocami: nieśmiertelnościąiwiedzą. Tego typuikonografia powiela znane mity owieku złotymi Raju zamieszkanym przez Adamai Ewę.
Ad note
Odkąd człowiek żyje na tej ziemi, owym „padole łez”, uparcie poszukuje swego szczęścia. A skoro trudno go tu odnaleźć, ruszawyobraźniąwiarąw te Zaświatywyśnione,wydumane,wyrosłe z archetypowych opowieści i mitów, aby uświęcone tradycjąi kulturą ludu stać się dla niego religią. Możemy czuć sięwybrańcami losuwyklętychw Raju Adamai Ewy albo podążyćwłasną drogąintelektualnych racji, którei tak,wpierw czy później staną sięirracjonalnymi ideami. Bo Ktoś się z nami dobrze bawi albo ślepy loswyznaczył nam rolęw tymw świecie całkiem szaloną. Człowiek niszczyi ujarzmia ziemię, zgodnie zaleceniami Biblii, potęgując destrukcyjne działania. Być może ludzie odległych epokwierzącyw Zaświaty czuliw sobie odrobinkę szczęścia, bowspółcześni, odarci z tejwspaniałejiluzji, karmimy się resztkami nadziei człowieczeństwa. Humanum est.
a odpowiesz na moje z fizyki ; ) jak tak no napisz do mnie .