Johann Sebastian Bach (w Polsce przyjęła się forma Jan Sebastian Bach) urodził się w niemieckim mieście Eisenach, w 1685 roku. Był ósmym i ostatnim dzieckiem muzyka miejskiego Johanna Ambrosiusa Bacha i Marii Elisabeth Lämmerhirt. Pochodził z osiadłej w Turyngii i Saksonii rodziny luterańskiej, o długich tradycjach muzycznych, sięgających XVI wieku. Do czasów Jana Sebastiana aż 45 potomków Hansa Bacha (ur. ok. 1520 r.) zostało muzykami. Oprócz ojca zawodowo muzykowali wujowie. Byli organistami kościelnymi, nadwornymi muzykami i kompozytorami. Także synowie Jana Sebastiana byli twórcami muzyki, niektórzy znaczącymi.
Niektórzy badacze kwestionują niemieckie pochodzenie rodu Bachów, m.in. na podstawie faktu, iż przywędrowali oni do Niemiec w XV w. z Węgier, prawdopodobnie wskutek prześladowań religijnych, przed którymi szukali schronienia[1].
W latach 1692−1695 Jan Sebastian uczęszczał do szkoły łacińskiej przy kościele św. Jerzego (w tej samej szkole 200 lat wcześniej uczył się Marcin Luter). Gry na skrzypcach najprawdopodobniej uczył go ojciec. Niewykluczone że stryj Johann Christoph, organista w miejscowym kościele, udzielał chłopcu pierwszych lekcji gry na instrumencie klawiszowym.
[edytuj] Ohrdruf
Matka Bacha zmarła w 1694 r., wkrótce potem, w kolejnym roku, zmarł także jego ojciec. Osierocony Jan Sebastian nie miał jeszcze 10 lat, gdy opiekę nad nim przejął starszy brat Johann Christoph, organista w niedalekim Ohrdruf. Uczęszczał do miejscowego liceum, które dało mu solidne podstawy wykształcenia humanistycznego. W domu brata chłopiec uczył się gry na różnych instrumentach, przepisywał też kompozycje ówczesnych mistrzów, podobno także przy świetle księżyca[2]. W Ohrdruf poznał budowę organów. Instrument w tutejszym kościele wymagał ciągłych napraw i często posyłano chłopca, by naprawił lub wymienił którąś z części. Praktyczna wiedza o budowie organów przydała się później w grze. Jan Sebastian był przede wszystkim organistą, w późniejszych latach grał też na klawesynie, klawikordzie oraz na skrzypcach, altówce i gitarze. W czasach jego młodości fortepian nie był jeszcze w powszechnym użyciu.
Talent Jana Sebastiana, edukowanego muzycznie pod okiem brata, został zauważony przez kantora liceum, który przekonał Johanna Christopha, by wysłać chłopca po dalsze nauki do odległej Dolnej Saksonii.
[edytuj] Lüneburg
Po opuszczeniu domu brata 15-letni Jan Sebastian wyruszył na północ, do Lüneburga, gdzie przyjęto go jako sopranistę w chórze tamtejszego kościoła św. Michała. Był to ważny moment w życiu kompozytora, gdyż od tej chwili stał się on samodzielny. Uczęszczanie do szkoły godził z zarobkowaniem jako chórzysta. Za śpiewanie podczas rannych mszy (godzinek) otrzymywał bezpłatne mieszkanie i utrzymanie, dorabiał też sobie podczas ślubów czy pogrzebów.
Wkrótce chłopiec przeszedł mutację głosu, co uniemożliwiło śpiewanie w chórze. Został skrzypkiem i altowiolistą w przykościelnej orkiestrze, sporadycznie udzielał się jako klawesynista i organista, czyniąc wielkie postępy w grze. Prawdopodobnie został także kierownikiem chóru[3], co może wskazywać na ogromne postępy, jakie poczynił. Zajęcie to pozwoliło Bachowi gruntownie zapoznać się z praktyką muzyki wokalnej. Żywo interesował się muzyką, na miejscu słuchał gry organowej Georga Böhma, za jego namową podróżował do Hamburga, by poznać kunszt wykonawczy wielkich współczesnych organistów, m.in. Johanna Adama Reinckena.